Ülkelerin dış ticarete yönelmesinin belli başlı nedenlerini şu şekilde sayabiliriz:

• Ekonomi ve büyümeye katkı sağlamak,

• Dünya pazarlarından pay almak,

• Üretimi arttırmak ve geliştirmek,

• Satış ve karları arttırmak,

• Ürün fazlasını değerlendirmek,

• İstihdamı arttırmak,

• Rekabet gücünü arttırmak,

• Dış ticaretinin açığının azalmasına yardımcı olmak.

Dış ticaretin en önemli enstrümanlarından biri lojistiktir. Lojistik, tüketim mallarının üretim noktasından tüketim noktasına kadar sorunsuz bir şekilde ve optimum maliyetle taşınması ve depolanmasını planlama ve yürütme sürecidir. Lojistiğin amacı, müşteri gereksinimlerinin zamanında ve uygun maliyetle karşılanabilmesinde lojistik süreçlerinin önemi büyüktür.

Iğdır’ın Coğrafi Konumu, Sınır Kapıları, Dış Ticaret ve Lojistik Potansiyeli

Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erzurum-Kars bölümünde yer alan Iğdır ili aynı adı taşıyan ovanın güney kenarına yakın bir noktada, Ağrı Dağı’nın kuzeybatı eteklerinde kurulmuştur. Kuzey ve kuzeydoğu sınırını Aras Nehri ve bu nehrin yatağı boyunca geçen Ermenistan sınırı teşkil eder. Bölgenin doğu ve güneydoğusunda Nahçıvan ve İran, güneyinde Ağrı İli, batı ve kuzeybatısında ise Kars İli yer almaktadır.

Harita 1: Iğdır İli Haritası

Kaynak: www.kgm.gov.tr/SiteCollectionImages/KGMimages/Bolgeler/18Bolge/iller/Igdir.jpg (Erişim tarihi, 05.12.2022)

Iğdır coğrafi konumu itibariyle üç ülkeye de sınır komşusu durumundadır. Bir tanesi açık olmak üzere toplamda 3 adet sınır kapısı mevcuttur. Bu sınır kapıları;

• Dilucu Sınır Kapısı

• Aktaş Sınır Kapısı

• Borualan Sınır Kapısı

Dilucu Sınır Kapısı

1990’ların başlarında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte 1991 yılında Azerbaycan bağımsızlığını ilan etmiş; bu süreçte 1921 yılında yapılan Moskova Antlaşması’yla kazandığı özerkliği koruyan Azerbaycan’ın Nahçıvan Özerk Bölgesi Türkiye’yle sınır komşusu olmuştur. Iğdır il merkezine 85 kilometre, Aralık ilçe merkezine 38 kilometre uzaklıkta bulunan Dilucu Sınır Kapısı, 1992 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile 1. Sınıf Gümrük Müdürlüğü ilan edilmiştir. 2008/14551 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Sınır Ticareti yapılması ile yetkilendirilmiş ve 24 saat hizmet vermektedir. Sınır ticaretine ilişkin ithalat işlemi yapılmamaktadır. Ancak ihracat işlemleri, transit, boş araç giriş ve yolcu işlemleri gerçekleştirilmektedir.

19 Ekim 2015 tarihinde, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin (TOBB) iştiraklerinden olan Gümrük ve Turizm İşletmeleri Ticaret A.Ş.(GTİ), Yap-İşlet-Devret modeliyle Dilucu Gümrük Kapısını modernize etmiştir. Sınır kapısındaki altyapısal eksikliklerin büyük çoğunluğu giderilmiş ihtiyaçlara cevap verebilecek bir nitelik kazandırılmıştır. 73.000 m2’lik alan üzerinde bulunan sınır kapısı; yüksek teknolojiyle donatılmış, hizmet alanları dışında gümrüksüz satış mağazaları (duty-free) ve yeme-içme alanları faaliyet göstermeye başlamıştır.

Mevcut durumda açık olan Dilucu Sınır Kapısı’ndan giren-çıkan yolcu ve giren-çıkan vasıta sayısı aşağıdaki grafiklerde sırasıyla gösterilmiştir.

(Kaynak: Ticaret Bakanlığı, 2022 verileri geçicidir)

(Kaynak: Ticaret Bakanlığı, 2022 verileri geçicidir)

(Kaynak: Ticaret Bakanlığı, 2022 verileri geçicidir)

(Kaynak: Ticaret Bakanlığı, 2022 verileri geçicidir)

Coğrafi olarak Azerbaycan’a yakınlığı ve Dilucu Sınır Kapısı’nın mevcudiyeti sayesinde Iğdır ilinin Azerbaycan ile ticaret bağlamında önemli bir nokta olduğu düşünülmektedir.

Aşağıdaki tablodaki veriler incelendiğinde, 2019-2020 yıllarında Iğdır ilinden Azerbaycan’a ihraç edilen ürün çeşitliliğinin oldukça fazla olduğu görülmektedir. Bu ürün yelpazesi; gıda mamülleri (ekmek, pasta, kek, bisküvi v.b.) demir-çelik yassı mamül ürünleri, tişört, fanila ve diğer iç giyim eşyası, temizlik ürünleri(yıkama, temizleme müstahzarları), buzdolapları (dondurucular, soğutucular) ambalaj ürünler olarak karşımıza çıkmaktadır. Sektörel düzeyde hububat, elektrik, kimya, tekstil ve hazır giyim, mobilya sektörleri şeklinde tasnif edilebilir.

Gıda mamülleri yaklaşık 14 milyon dolar ile ihracatta en önemli ürün olarak görülmektedir. Onu yaklaşık 2-2,5 milyon dolar ile demir çelik ürünleri takip etmektedir. Bu iki ürün grubu 2019 yılına göre 2020 yılında ihracatta düşüş göstermiştir. Yıkama ve temizleme müstahzarları 2019 yılında yaklaşık 1,5 milyon dolar iken 2020 yılında yaklaşık 3 milyon dolara çıkarak hemen hemen iki katına çıkmıştır. Tekstil ürünler 2019-2020 yıllarında 1 milyon dolar civarı bir ihracat rakamına sahiptir. Buzdolabı ürünleri 2019 yılında listede öncelikli ürünler arasında bulunmazken 2020 yılında yaklaşık 2,5 milyon dolarlık bir ihracata ulaşmıştır.

Kaynak: Doğu Anadolu İhracatçılar Birliği, 2022.

Iğdır ilinin 2019-2022 arasındaki dış ticareti ile alakalı veriler tablolarda gösterilmiştir. İthalat ve ihracat verileri incelendiğinde kurdaki değişimlerden dolayı dalgalanmalar görülmektedir. Bununla birlikte Iğdır’ın bu dış ticaret aksiyonları ile yaklaşık 75 milyon $ kadar cari fazla sağlandığı dikkat çekmektedir.

Kaynak: tim.org.tr/tr/ihracat-rakamlari, Erişim Tarihi 06.12.2022, (2022 yılına ait veriler geçicidir.)

Kaynak: tim.org.tr/tr/ihracat-rakamlari, Erişim Tarihi 06.12.2022, (2022 yılına ait veriler geçicidir.)

Iğdır ilinin sektörel bazlı ihracat verilerine bakıldığında imalat sanayinden tarım etkinliklerine geniş bir yelpazede üretimin gerçekleştiği görülmektedir. Tekstil ve tekstil hammaddeleri, demir ve demir dışı metaller, hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri, yaş meyve ve sebze başta olmak üzere pek çok üretim alanı mevcuttur. Özellikle Iğdır OSB’ye yapılan yatırımlar sonucunda ihracatta görülen gelişme önem arz etmektedir.

Kaynak: tim.org.tr/tr/ihracat-rakamlari, Erişim Tarihi 06.12.2022, (*2022 yılına ait veriler geçicidir.)

Iğdır’ın il bazlı ülkeler arası ihracat verileri incelendiğinde Azerbaycan, Türkmenistan, İran, Gürcistan, Özbekistan, Lübnan, Rusya, Irak, Kırgızistan, Tacikistan ile olan dış ticareti ülkeler özelinde 500.000 $ ve 70.000.000 $ arasında bir hacme sahiptir. Ayrıca Türkiye İhracatçılar Meclisi verilerine göre ABD, Belçika, Fransa, Hollanda ve Tacikistan ile yapılan dış ticaret 2022 yılında 2021 yılı verilerine göre %61.1 ve %500.5 arasında değişen yüzdelerde artış göstermiştir. Avrupa ülkelerine ve Amerika kıtasına olan bu ihracat önümüzdeki dönem için ülkeler özelinde dış ticaret çeşitliliğinin artacağına işaret etmektedir.

Kaynak: tim.org.tr/tr/ihracat-rakamlari, Erişim Tarihi: 06.12.2022, (*2022 yılına ait veriler geçicidir.)

Iğdır iline ait ihracat performansının aylara göre dökümü ise toplam ihracat rakamları hakkında bilgi vermektedir. Aylardaki dalgalanmayı tarımsal üretimdeki hasat zamanlarına göre incelemek yerinde olmakla birlikte giderek artan imalat sanayi yatırımlarının bir çarpan etkisi oluşturması beklenmektedir. Toplamda 101.946,37 Milyon $’lık ticaret hacmiyle bölgedeki diğer illere kıyasla oldukça yüksek bir ihracat performansı görülmektedir.

Ticari kapasitesi itibari ile dış ticaret fazlası, komşu illere göre yeterli rakama ulaşan dış ticaret hacmi Iğdır iline dönük yatırımlar noktasında avantaj sunmaktadır; bilhassa imalat sanayi, tarım ve hayvancılık ürünlerini işleyen ve son ürün haline getirebilecek üretim kapasitesinin yerleşmesi bahsedilenleri destekler niteliktedir.

Bu bilgiler uyarınca; üç ülkeye komşu olması, mikroklima alanı özelliği ile ürün çeşitliliğinin fazla olması, Zengezur Koridoru sayesinde Türk Cumhuriyetleri ile olan bağlantının kurulma olasılığı ve daha pek çok artılarıyla birlikte Iğdır ilinin dış ticaret potansiyeli dış ticaret ve lojistik odaklı yatırımlara uygun olarak değerlendirilmektedir.

Iğdır için ihracat potansiyeli olan sektörler:[1]

1. Sac
2. Alçıpan
3. Kartonpiyer
4. Fırın
5. Muhtelif Elektrikli Ev Eşyası
6. Su Deposu
7. Profil
8. Demir Eşya
9. Banyo Müstehzarları
10. Mobilya
11. İnşaat-Demir
12. Muhtelif İnşaat Müstehzarları
13. Oto Lastiği
14. Çadır-Branda
15. MDF-Sunta
16. Halı
17. Giyim Eşyası
18. Gıda Malzemeleri