Modern ekonomilerin yapıtaşlarından biri olan organize sanayi bölgeleri (OSB), küresel rekabetin yoğun olduğu bir dünyada ülkelerin sanayileşme süreçlerinde kritik bir role sahiptir. OSB’ler üretimin toplulaştırılması, altyapı hizmetlerinin optimizasyonu ve endüstriyel sinerjinin teşvik edilmesi yoluyla ekonomik verimliliği ve yenilikçiliği artırma potansiyeline sahiptir. Dünya genelinde değerlendirildiğinde OSB'ler, hızla değişen teknolojik ve ekonomik şartlara uyum sağlama yeteneğiyle ülkelerin kalkınma hızını artıran temel unsurlardan biri haline gelmiştir.
Türkiye, stratejik konumu ve dinamik sanayi yapısı ile OSB'lerin gelişimi açısından güzel bir örnek teşkil etmektedir. Ülkenin coğrafi konumu, Avrupa, Asya ve Ortadoğu pazarlarına erişim sağlayarak, Türkiye'yi bir üretime ticaret merkezi olarak öne çıkarmaktadır. Özellikle TRA2 Bölgesi gibi gelişmekte olan bölgelerdeki OSB'ler, Türkiye'nin ekonomik büyümesinde ve bölgesel dengesizliklerin azaltılmasında önemli bir rol oynamaktadır.
Organize sanayi bölgelerinin sunduğu avantajlar, sadece altyapı ve maliyet verimliliği ile sınırlı değildir. Bu bölgeler, işbirliği ve yenilikçilik için bir platform olarak da işlev görmektedir. Gelişmiş altyapıları, nitelikli iş gücüne erişim ve hükümet destekleri ile OSB'ler yerli ve yabancı yatırımcılar için cazip fırsatlar sunmaktadır. Ayrıca, sürdürülebilir üretim pratiklerini teşvik ederek çevresel etkiyi azaltma konusunda da önemli bir rol oynamaktadır.
Sanayi siteleri (SS), dünya genelinde ve Türkiye'de ekonomik ve sosyal yapı içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. SS’ler genellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ) yoğunlaştığı, üretim ve hizmet sektörlerinin kesişim noktasında bulunur. Yerel ekonomilerin can damarlarından biri olan SS’ler istihdam sağlama ve yenilikçi girişimciliği destekleme açısından kritik bir role sahiptir.
Dünya çapında, sanayi siteleri (SS), ekonomik büyümenin lokomotifleri olarak görülür. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde, SS’ler kalkınma stratejilerinin merkezinde yer alır. Küresel pazarda rekabetçi olabilmek için teknolojiye ve yenilikçi yöntemlere yatırım yaparlar. Bu yatırımlar yerel düzeyde ekonomik kalkınmayı teşvik ederken, uluslararası ticarette de etkili bir varlık göstermelerini sağlar.
Türkiye'de ise sanayi siteleri (SS), ekonomik yapı içerisindeki dönüşümün ve çeşitliliğin bir göstergesidir. Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde yer alan SS’ler hem bölgesel kalkınmayı destekler hem de Türkiye'nin genel ekonomik performansına önemli katkılarda bulunur. İstanbul, İzmir, Ankara gibi büyük şehirlerdeki sanayi siteleri, daha çok teknoloji ve ihracat odaklı faaliyet gösterirken, Anadolu'daki küçük şehirlerdeki SS’ler daha çok yerel ihtiyaçlara yönelik üretim yapar. Bu çeşitlilik, Türkiye'nin ekonomik dinamizminin ve adaptasyon kabiliyetinin bir yansımasıdır.
Sonuç olarak sanayi siteleri, hem dünya genelinde hem de Türkiye'de ekonomik kalkınmanın ve sosyal dönüşümün önemli unsurlarıdır. Yerel girişimciliği teşvik eden, istihdam yaratan ve yenilikçi fikirleri destekleyen bu yapılar, ekonomik sürdürülebilirliğin temel taşlarından biridir.[1]
Iğdır Organize Sanayi Bölgesi (OSB)
Iğdır ilinde sanayileşmenin düzenli toplu ve planlı bir şekilde gelişmesini sağlamak amacıyla karma OSB kurulması için ilk kez 1999 yılında önerilen üç ayrı bölgede aynı yıl yer seçimi çalışmaları yapılmıştır. Bu yer seçimi sonucunda Iğdır İli Merkez Çalpala Köyü mevkiinde OSB alanı olarak seçilen 200 hektarlık arazi mülga Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından uygun görülmüştür. Akabinde hazineden tahsis edilen bu araziye yönelik mülga Sanayi ve Ticaret Bakanlığının kredi desteği ile 1999 yılında OSB yapımına başlanmıştır. Altyapı çalışmalarının başlamasıyla eş güdümlü şekilde Iğdır OSB Müteşebbis Teşekkül Heyetinin oluşturulmasına karar verilmiş ve %51 pay ile Iğdır İl Özel İdaresi, %35 pay ile Iğdır Belediyesi, %14 pay ile Iğdır Ticaret ve Sanayi Odasının katılımıyla müteşebbis heyeti teşkil edilmiştir. Akabinde ilerleyen dönemde paylara ilişkin revizyon yapılmış olup 08.10.2020 tarihi itibarıyla kurum ve kuruluşların güncel pay oranları; %59 pay ile Iğdır İl Özel İdaresi, %35 pay ile Iğdır Belediyesi, %6 pay ile Iğdır Ticaret ve Sanayi Odası şeklinde güncellenmiştir.
Iğdır ili imalat sanayi sektöründe gelişen bir ivmeye sahiptir. 2010’da faaliyetleri hız kazanmaya başlayan Iğdır OSB’de altyapı hızla tamamlanmakta ve ilk etaptaki tüm parseller hemen hemen dolmuş durumdadır. OSB’nin önemli avantajlarından birisi Kars-Iğdır-Aralık Demiryolu Projesi[2] kapsamında OSB’de bir yükleme-boşaltma istasyonunun kurulacak olmasıdır.
Iğdır ilinde OSB’nin altyapı sorunları büyük ölçüde giderilmiş olup bu bağlamda yatırımların daha da ivme kazanması öngörülmektedir. Bu bağlamda yapılan çalışmalar neticesinde SERKA desteği ile OSB etrafına duvar çekilmesi, dere yataklarına menfez, kullanma suyu deposu ve şebekesi, su deposu kanalizasyon, güvenlik duvarı, güvenlik kamerası gibi olanaklar sağlanmıştır.
Iğdır OSB’nin doğal gaz altyapı ihtiyacının giderilmesi amacıyla, Serhat Kalkınma Ajansı (SERKA) Iğdır OSB Müdürlüğü’ne “Iğdır OSB Doğalgazla Rekabet Gücünü Artırıyor” isimli Güdümlü Proje Desteği sağlamıştır. Proje kapsamında RMS-A basınç düşürücü istasyon kurulumu ve doğalgaz iç hattı altyapısının döşenmesi işi 2022 yılı Ocak ayı itibariyle tamamlanmıştır. 2022 yılı Mayıs ayı itibariyle OSB’de doğalgaz kullanımına başlanmıştır. Bu doğalgaz projesi ile firmaların önemli bir maliyet kalemi olan enerji ihtiyacı karşılanmış, hava kirliliği açısından çevresel sürdürülebilirliğe de katkı sağlanmıştır.
Şekil 1: Iğdır Organize Sanayi Bölgesi(OSB)
OSB’de kadın ve genç istihdamını artırmak ve özellikle kadın istihdamını teşvik etmek için altyapı projeleri yürütülmüştür. 2019 yılında başlayan “Elim İşte Çocuğum Kreşte” isimli kreş projesi 2022 yılı Şubat ayında tamamlanmıştır.
OSB’de faaliyet gösteren firmaların önemli bir kısmı muhtelif dönemlerde SERKA’nın KOBİ’lere dönük Mali Destek Programları kapsamında hibe desteği almıştır.
Iğdır Sanayi Sitesi (SS)
Iğdır Sanayi Sitesi (SS) 1971 yılında kurulan ve 317 dükkândan oluşan bir bölgedir. Ekseriyetle oto bakım ve onarım faaliyetleri icra edilmekle birlikte PVC, mobilya, hazır beton, ahşap ve metal doğrama gibi işler de yapılmaktadır.
Şekil 2: Iğdır Sanayi Sitesi (SS)
OSB ve SS dışında kalan tesisler ya hammadde kaynağına (pomza-bims) ya da şehre daha yakın olma (tekstil) arzusu ile tesislerini kurmuşlardır. Bu bölgelerde kurulacak tesisler için alınacak izinler yetkisine göre belediye veya il özel idaresinden alınmaktadır.
Iğdır ilinde imalat sanayi sektöründeki mevcut durum ve toplu üretim altyapılarına ilişkin bilgiler verilmiştir. Bunlara ek olarak uygun yatırım ortamını etkileyen unsurların ortaya koyulması ve ilde bu sektörde potansiyel teşkil eden faaliyet kollarına değinilecektir.
Bir ekonomide yatırım yapma kararını etkileyen pazar olanakları, hammadde ve altyapı kaynaklarına yakınlık, taşıma, işgücü, yan sanayiye yakınlık vb. birçok faktör vardır. Bununla birlikte ildeki coğrafi yapı, beşeri kaynaklar, teknik ve sosyal altyapı, tarımsal yapı, doğal kaynaklar, sanayi, ticaret ve hizmet sektörleri ile finansman olanakları ilin mevcut durumunu ve potansiyelini ortaya koyan başlıca alanlardır.
Yatırım yapılabilecek alanların tespitinde esas olan; yerli veya yabancı yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyen kuruluş yeri faktörlerinin objektif bir şekilde değerlendirilmesidir. Kuruluş faktörlerine göre ele alınan ve gerek talep-pazar-kaynak gerekse yatırım boyutları, karlılık ve risk derecesi bakımından sanayi sektöründe yatırıma uygun olduğu düşünülen alanlar aşağıda sıralanmıştır.
Iğdır ilinde imalat sanayi sektöründe yatırım yapılabilecek uygun faaliyet alanları aşağıdaki gibidir.
- Sebze ve meyve suyu imalatı
- Domates suyu
- Elma suyu
- Meyve ve sebze suları karışımları
- Kayısı suyu - konsantre olmayan
- Şeftali suyu - konsantre olmayan
- Meyve nektarları
- Başka yerde sınıflandırılmamış diğer meyve ve sebze suları
- Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması
- Sebzeler ve sebze karışımları, dondurulmuş (pişirilmemiş veya buharda ya da suda haşlanarak pişirilmiş) (patates hariç)
- -Sebze, kükürt dioksit gazıyla, tuzlu suda, kükürtlü suda veya diğer koruyucu çözeltilerde geçici olarak korunmuş, fakat hemen tüketime hazır olmayan
- Sebzeler (patates, soğan, mantar ve yer mantarı hariç) ve sebze karışımları, kurutulmuş (tüm, parça, dilimlenmiş veya toz halinde fakat daha fazla hazırlanmamış)
- Domates, korunmuş (tüm veya parça halinde) (hazır sebze yemekleri ve sirke veya asetik asitle korunmuş domatesler hariç)
- Domates püresi ve ezmesi, konsantre edilmemiş
- Domates püresi ve ezmesi, konsantre edilmiş
- Sebzeler ve sebze karışımları, dondurulmuş (hazır sebze yemekleri, pişirilmemiş veya buharda ya da suda haşlanarak pişirilmiş veya sirke ya da asetik asitle korunmuş olan dondurulmuş sebze ve sebze karışımları hariç)
- Başka yerde sınıflandırılmamış sebzeler ve sebze karışımları (hazır sebze yemekleri ve dondurulmuş sebzeler ile sebze karışımları hariç)
- Turşular - sirke veya asetik asit kullanılarak hazırlanmış veya saklanmış
- Sebzeler; sirke/asetik asitle hazırlanmış, konserve edilmiş-turşu hariç
- Reçel, marmelat, meyve jölesi ve pekmez (turunçgillerden yapılanlar ile homojenize müstahzarlar hariç)
- Turunçgillerin veya kavunların kabukları, taze, dondurulmuş, kurutulmuş veya geçici olarak tuzlu suda, kükürtlü suda veya diğer koruyucu çözeltilerde korunmuş
- Kayısı - kurutulmuş
- Elma - kurutulmuş
- Şeftali (nektarınlar dahil) - kurutulmuş
- Meyve karışımları - kurutulmuş
- Meyve ve sebzelerin saklanması için pişirme ve diğer hazırlama hizmetleri (konsantre vb.)
- Meyvelerin Mumlama ve Sarartma İşlemleri
- Oluklu kâğıt ve mukavva imalatı ile kâğıt ve mukavvadan yapılan muhafazaların imalatı
- Torbalar ve çantalar, kâğıttan, mukavvadan, selüloz vatkadan veya selüloz lif ağlarından yapılmış, taban genişliği >= 40 cm
- Torbalar ve çantalar, kâğıttan, mukavvadan, selüloz vatkadan veya selüloz lif ağlarından yapılmış (taban genişliği >= 40 cm olanlar hariç)
- Koli, kutu ve benzeri muhafazalar, oluklu kâğıttan veya mukavvalardan
- Katlanabilir kutular ve diğer paketleme malzemeleri (sıvılar için olanlar)
- Oluksuz kartondan katlanabilir kutular ve diğer paketleme malzemeleri
- Oluksuz sert kartondan katlanabilir kutular ve diğer paketleme malzemeleri
- Oluksuz kartondan ve sert kartondan mostra
- Oluksuz kâğıt veya kartondan katlanabilir kutular ve muhafazalar; diğerleri
- Başka yerde sınıflandırılmamış diğer paketleme kutuları ve benzeri muhafazalar (plak kartonları dahil)
- Klasörler, evrak rafları, saklama kutuları ve benzeri eşyalar, kâğıttan yapılmış (büro, mağaza ve benzeri yerlerde kullanılan)
- Basılı etiketler (kendinden yapışkanlı olanlar), kâğıttan veya mukavvadan yapılmış
- Basılı etiketler, kâğıttan veya mukavvadan yapılmış (kendinden yapışkanlılar hariç)
- Etiketler (kendinden yapışkanlı olanlar), kâğıttan veya mukavvadan yapılmış (basılı olanlar hariç)
- Etiketler, kâğıttan veya mukavvadan yapılmış (kendinden yapışkanlı olanlar ile basılı olanlar hariç)
- Kâğıttan yapılan ev eşyası, sıhhi malzemeler ve tuvalet malzemeleri imalatı
- Kâğıt ve mukavvadan diğer ürünlerin imalatı
- Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı
- Şekerle korunmuş meyveler, sert kabuklu yemişler, meyve kabukları ve bitkilerin diğer kısımları
- Diğer dış giyim eşyaları imalatı
- -Erkekler veya erkek çocukları için palto, kaban, harmani, pelerin, anorak, rüzgarlık ve benzeri ürünler (örgü (triko) veya tığ işi (kroşe))
- Erkekler veya erkek çocukları için takım, kombine takım, ceket, blazer, pantolon, bahçıvan tipi tulum, binici/külot pantolonu ve şortlar (örgü (triko) veya tığ işi (kroşe))
- Kadınlar veya kız çocukları için palto, kaban, harmani, pelerin, anorak, rüzgarlık ve benzeri ürünler (örgü (triko) veya tığ işi (kroşe))
- Kadınlar veya kız çocukları için takım, kombine takım, ceket, blazer, elbise, etek, pantolon-etek, pantolon, bahçıvan tipi tulum, binici/külot pantolonu ve şortlar (örgü (triko) veya tığ işi (kroşe))
- İç giyim eşyası imalatı
- Erkekler veya erkek çocukları için gömlekler (örgü (triko) veya tığ işi (kroşe))
- Erkekler veya erkek çocukları için külot, slip, gecelik, pijama, bornoz, ropdöşambır ve benzeri ürünler (örgü (triko) veya tığ işi (kroşe))
- Kadınlar veya kız çocukları için bluz, gömlek ve gömlek bluzlar (örgü (triko) veya tığ işi (kroşe))
- Kadınlar veya kız çocukları için kombinezon, iç etek, jüpon, slip, külot, gecelik, pijama, sabahlık,
- bornoz ve benzeri ürünler (örgü (triko) veya tığ işi (kroşe))
- Tişört, atlet ve diğer fanilalar (örgü (triko) veya tığ işi (kroşe))
- Plastik paketleme malzemelerinin imalatı
- Kutu, kasa, sandık ve malzeme taşıma veya paketlemede kullanılan benzeri eşyalar, (plastikten)
- Plastik torba, çanta, poşet, çuval, kutu, damacana, şişe, makara vb. paketleme malzemelerinin imalatı
- Derinin tabaklanması ve işlenmesi; kürkün işlenmesi ve boyanması
- Tabaklanmış veya işlenmiş, fakat monte edilmemiş bütün halindeki kürklü deriler (kuzudan elde edilen)
- Deri (koyun veya kuzu derileri, yünsüz), tabaklanmış, fakat daha fazla işlenmemiş (güderi hariç)
- Fabrikasyon metal ürünleri imalatı
- Metal yapı ve yapı parçaları imalatı
- Metalden kapı ve pencere imalatı
- Metalden diğer tank, rezervuar ve konteynerler imalatı
- Metallerin makinede işlenmesi ve şekil verilmesi
- Başka yerde sınıflandırılmamış diğer fabrikasyon metal ürünlerin imalatı
- Tarım ve ormancılık makinelerinin imalatı
- Ahşap kaplama paneli ve ağaç esaslı panel imalatı
- Düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi
- Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı
- Büro ve mağaza mobilyaları imalatı
- Kireç ve alçı imalatı
- Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı
- Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı
- Başka yerde sınıflandırılmamış metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı
- Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi
- Fırınlanmış kilden tuğla, karo ve inşaat malzemeleri imalatı
- Diğer bina doğramacılığı ve marangozluk ürünlerinin imalatı
- Ağaçların biçilmesi ve planyalanması
- Taş ve mermerin kesilmesi, şekil verilmesi ve bitirilmesi
- Sabun ve deterjan ile temizlik ve parlatıcı maddeler imalatı
